Bilimsel Makale Nasıl Yazılmalıdır?

Bilimsel makale genel olarak editörleri en çok zorlayan makaleler arasındadır. Çünkü bu makalelerde yorumdan daha çok bilgi olmalıdır.

Genel itibari ile bilimsel makaleleri diğer makalelerden ayıran nokta herhangi bir yorum olmaması ve tamamen bilim anlamında fayda verici ve gerçekçi temeller üzerine dayalı olmasıdır diyebiliriz. Bu tür makaleleri yazmak bu yüzden biraz daha zordur diyebiliriz çünkü bu makaleleri yazabilmek için iyi bir araştırma yapmak gerekmektedir. Bu konuda faydalı olabilmek adına ve bilimsel makale konusunda faydalı olabilecek bir yazı hazırlamak hazırladık.

İlk olarak bilimsel makaleyi oluşturan en önemli kısımları ele alalım:

1. Yazının Başlığı
2. Yazının Özet Kısmı
3. Anahtar Kelime Çalışması
4. Yazının Girişi
5. Yazı İle Alakalı Materyal ve Metodu
6. Yazı İle Alakalı Olan Bulgular
7. Tartışma Kısmı Ve Sonucu
8. Kaynakça Kısmı

Yukarıdaki maddelerden de anlaşıldığı gibi bir bilimsel makalenin oluşabilmesi için 8 adet önemli parçayı sıraladık. Gerek yerel gerekse uluslararası web site ve dergilerde bilimsel makale’nizin yayımlanabilmesi için bu 8 maddenin sıralama halinde yer bulması gerekmektedir. Aksi halde yazınızın bilimsel makale olabilmesi neredeyse imkansız diyebiliriz. Ancak şunu belirtmek gerekir Yazının girişi, Yazı ile alakalı olan materyal ve bulgular, yazı ile alakalı olan tartışma ve sonuç kısmı biz her ne kadar tavsiye etmesek de alt başlıklar halinde oluşturulabilir ve bunlar belirli parçalara bölünebilir.

1-Başlık Hazırlarken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Başlık hazırlama veya başlık seçimi dikkat edilmesi gerekilen en önemli konulardan biridir, bunun en önemli nedeni ise hazırlanan makale başlığının okuyucuya makalenin içeriği ile alakalı olarak bilgi vermesidir diyebiliriz. Yazıyı okuyacak kişinin veya yazı ile alakalı araştırma yapan kişinin yazıyı okuyup okumamasındaki en önemli etken budur. Bunun bir başka önemli noktası da şudur siz bir editörseniz veya bir dergiye yazı yazan yazarsanız hazırlamış olduğunuz içeriğin web site veya dergi editörleri tarafından değerlendirmeye alınıp alınmayacağı da belirlenmektedir.

Bilimsel makale nasıl yazılmalıdır?

Tüm bunlardan dolayı seçeceğiniz başlık yapmış olduğunuz veya çalışmanızı yahut derlemenizi tam olarak yansıtabilmeli, içeriği ifade edilmeli ve detaylı olmalıdır. Eğer bilimsel makale bir hayvan, bitki, organizma kısaca bir canlı üzerineyse o halde o canlının Latince adını kullanmalısınız. Bu şekilde bir belirtme olmasa hangi canlıdan bahsedildiğinin anlaşılması güç olabilir.

Yapılan araştırmalara ve konu ile ilgili olarak çalışmalara bakıldığında kişi veya kişilerin araştırmaları genellikle tür adına olmakta ve bu konuda yaptıkları araştırmalarda makale başlığında o türün adını aramaktadırlar. Yani Latince olan tür adı görüldüğü taktirde o makaleyi okurlar ve bunu değerlendirirler ancak makalenin başlığında bu tür adı yoksa ister makalenin tümü bu tür adına olsun yine de dikkate alınmaya bilir.

Bilimsel makale yapılan çalışmanız yani hazırlamış olduğunuz makale sadece bir bölge veya sadece bir madde ile sınırlandırılmışsa o halde sizde makalenizde bu bölgeyi veya maddeyi belirtmelisiniz. Daha önce de değindiğimiz gibi bu tür olan makaleler hem araştırmacılar tarafından faydalı görülür hem de makalenize olan erişimi kolaylaştırır. Bir başka konu ise araştırmaya alınan canlının hayatının hangi dönemleri, evresi ele alındığı belirtilmelidir.

Sadece bir dönemi ise bunu başlıkta belirtmelisiniz.  Tüm bunlara uyulduğu taktirde hem bilimsel makale sorusunun cevabına oldukça faydalı olacaktır hem de okuyucu makaleden faydalanacaktır. Bir başka durum ise dergi sahipleri veya web site editörleri tarafından yayımlanabilecektir.  Bunların dikkate alınması ile birlikte oldukça iyi bir sonuç elde edebileceksiniz.

2-Yazının Özeti Hazırlanırken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Eğer makalenizin yayımlanması ve okuyucuyu da kendine çekebilmesi için en önemli konular olan başlık ve özete oldukça fazla dikkat edilmesi gerekmektedir. Eğer makale konusunda en önemli şey nedir diye bir soru gelecek olursa eğer buna cevabımız başlık ve özet olurdu. Bundan dolayı makalenin özeti de oldukça kaliteli olmalı, net ve kesin detaylar içermeli, gereksiz bilgilerden ve kelimelerden arınmış olmalı ve bilgi kirliliğinden oluşmamalıdır. Genel olarak hem editörler hem de kullanıcılar tarafından beğenilen bu tarzdır. Özet kısmında giriş bölümüne ait olan bilgi, cümle, genel olan yargılar, biyolojik özellikler yer almamalıdır. Bu bilgilere gerek editörler gerekse okuyucu ve ziyaretçiler kolaylıkla ulaşabilmektedirler. Gerek editör gerekse okuyucu tarafından sıkmayan, bitmek nedir bilmeyen bir hikâye gibi gelmemesi için bu bölüm tüm bunlardan arındırılmış olmalıdır.

3-Makale’nin Özet Kısmı Nasıl Olmalıdır?

Bu tarz olan özetler genellikle editör veya okuyucu tarafından zaman kaybı olarak görülmektedir. Peki, makalenin özet kısmı nasıl olmalı, neler içermelidir bunun üzerine biraz konuşalım. Bilimsel makale’nin özetinde yapılan çalışma, çalışmanın yapıldığı alan kesin ve net şekilde belirtilmelidir.  Bir örnek verecek olursak eğer larva döneminde bir çipura balığının aktığı kültürde değişken ışık faktörleri altında gelişimin ne kadar etkilendiği incelemeye alındığı eğer, özet kısmında da çipura balığı ve akua kültür hakkında herhangi bir bilgi vermek yerine bunun detayları verilmelidir. Mesela kaç tane balık ile çalışıldığı, balıkların boyları ne kadardı, hangi ortamlarda tutulurdu, balıkların yaşadığı tankların boyutu ve içinde kaç canlı barındırıldığı, en son yapılan kontrol ve kontrol sıklığı, Kontrol yapılan aletlerin bakımı ve kalibre kontörlü, ışıklandırma süresi ve ışıklandırma ayarı zamanlaması, kesinti olup olmadığı, etkileri, değerleri, ramak sonuçları vs benzeri sorunların cevapları ile bilgi vermek daha iyi olacaktır.

4-Anahtar Kelime Seçerken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Anahtar kelime seçiminde yazarlar neredeyse hiç hata yapmazlar ve bu konuda oldukça iyidirler diyebiliriz. Anahtar kelimeleri seçerken ise yazmaya hazırlandığınız makale ile alakalı olan anahtar kelime kullanmanız sonucunda sizin makaleniz benzer olan makaleler ile birlikte sıralanır buda makalenizin okunma oranını oldukça arttırır. Ayrıca anahtar kelimeleri kullanması ile yayımlanan web sitenin de sıralaması ciddi oranda yükselecektir.  Erişim anlamında da büyük kolaylık sağlamaktadır.

Anahtar kelimelerinizi seçerken başlık veya özet kısmında da faydalanılabilir ve seçimde daha spesifik kelimeler kullanılabilir. Ortalama bir makale içinse 4-5 anahtar kelime kullanılması yeterli olacaktır. Buna bir örnek verelim hemen hatta daha önceki örneğimizden faydalanalım.

Çinko’nun Akdeniz Deniz Kestanesi Paracentrotus lividus Embriyo Gelişimi Üzerine Etkileri başlığındaki anahtar kelimeler “çinko”, “ağır metal”, “deniz kestanesi”, “Paracentrotus lividus”, “embriyolojik gelişim”, “toksisite”, “embriyogenesis” seçilebilir ve makale içinde uygun yerlerde kullanılabilir. Anahtar kelime seçimi tamamen içeriğe ve başlığa bağlıdır ve bununla birlikte kullanıcıların aradığı net olan anahtar kelimelerin seçilmesi de oldukça önemlidir diyebiliriz.

5-Giriş Metnini Hazırlarken Nelere Dikkat Edilmelidir?

1. Giriş kısmı çoğu bilimsel makale ‘de başlık ile beraber belirtilirken bazı makalelerde de belirtilmediği olmaktadır. Yazacağınız ürüne ait olan başlığın bulunması veya bulunmaması noktasında bir metnin olması kişinin tercihi ile alakalıdır.
2. Ancak özet kısmının ayrı olarak hazırlanması daha çok tercih edilmektedir. Giriş bölümünüz ile beraber hazırlamış olduğunuz bilimsel makale hakkında okuyucuya bilgi vermektedir.
3. Daha önce ne türde çalışmalar yapıldığı, bu çalışmayı yapmaya ne itti ve nasıl bir gereksinim olduğu için yazıldığı, bu çalışma ne kadar önemli gibi soruların cevaplarını bulundurmalıdır. Kısaca gerek makalenizi inceleyen editörler gerekse yazınızı okuyan okuyucular yapmış olduğunuz çalışmanın özgünlüğü hakkında net bir bilgiye bu bölümde sahip olmalıdır.
4. Buna göre yaptığınız çalışma ile alakalı olarak giriş paragrafınızın ilk cümlesi var olan problem veya hipotez ile alakalı olarak net bir bilgiye sahip olmalıdır.
5. En çok yapılan hatalardan biri ise makalenin girişinin makale bütünü ile pek de alakası olmamasına rağmen makalenin daha net olarak anlaşılabilmesi ve bilimsel anlamda eğitimin yazar tarafından yazıyı okuyuculara verilmeye çalışılmasıdır diyebiliriz.
6. Bu bölümde de yapmış olduğunuz ve yayımlanmış olan makalelerinize ait olan bilgi, içerik ve denemelerden söz edebilirsiniz. Normal karşılanan alıntı yapabileceğiniz cümle sayısı ise 5 veya 6’dır. Daha önce yayımlanmış diğer ve yabancı makalelerden alıntı yapmaktan kaçınmanız gerekir ve makalede ihtiyaç varsa kullanılması gerekmektedir.
7. Bu konuda en büyük hata ise alıntılama yaparken yanlış yapılması ve bunun sonucunda ise okuyucunun alıntı yapılan siteye yönlendirilmesidir. Bilimsel makale kelime hazinesi dikkatli şekilde yapılmalı ve bu konuda yapılmış olan çalışmaları iyice araştırmalıdır ve çalışmanın özgün olması gerekmektedir.

6-Kullanılan Materyal ve Metot Bölümü Nasıl Yazılmalıdır?

1. Kullanılacak olan bilimsel  makale ve metot makale için olmazsa olmazıdır diyebiliriz. bilimsel makale nasıl yazılmalıdır? Bu bölümde kullanıcı odaklı olarak yapılacak anlatım ile çalışmayı hazırlayan kişinin okurken aynı şekilde ilerleyebilmesi ve yazar tarafından ulaştırılmaya çalışılan sonuçlara aynı olmasa bile okuyucunun ulaştırılması gerekmektedir.
2. Bu noktada çalışma süreci boyunca atılan her adım bir diğer kişi tarafından tekrar edilebilmesine kadar ayrıntıları ile belirtilmelidir.
3. Hazırlamış olduğunuz makalenin bilimsel olabilmesi için tekrar edilebilmesi gerekmektedir. Sonuçları etkileyebilecek olan detaylar okuyucuya mutlaka belirtilmelidir.
4. Bir diğer durum ise sonucu değiştirecek herhangi bir kaza veya durum gözlemlenmeli ve gerekli süre içinde gözlem yapılmaması ya da üzerinden belirli bir süre geçmesi durumunda bu süreçte detaylı olarak belirlenmelidir. Çünkü bu yazıyı okuyacak olan okuyucular bu şekilde hazırlanmış olan çalışmanızı değerlendirmeye alabilir ve geçerliliğini test edebilir. Eğer daha önceden bu makalenin konusu test edildiyse test ile alakalı olarak bir alıntılama yapılabilir. Bu türdeki durumlar bilimsel makalelerde çok sık karşılaşılan durumlardandır diyebiliriz.
5. En çok kullanılan ve biline bilirliği yüksek olan metotlar daha önceden çok fazla denendiği için alıntılamaya veya geliştiren kişinin belirtilmesine pek de ihtiyaç duyulmamaktadır. Ancak bilimsel makale de geçen metot da değişikliğe gidilmesi durumunda ise bu değişiklik en detaylı ayrıntısına kadar incelenmeli ve kullanıcı odaklı olarak belirtilmelidir.
6. Tüm bunlar dışında önemli olan bir diğer nokta ise makalenin yazıldığı dönemin gün ay ve yıl olarak tarihlenmesi ve bilimsel çalışmanın tarihi net olarak belirtilmelidir. Boy/uzunluk ölçmelerinde, derece birimlerinin belirtilmesinde, ağırlık noktasında en sık olarak rastlanan durum virgülden sonra gelen basamakların doğruluğunun tartışılması durumudur diyebiliriz.
7. Bir örnek vermek gerekirse, örneğin sıcaklık belirtirken 26,5795 gibi rakamlar ile belirtmek hem inandırıcılığı düşürürken hem de pek pratik bir yöntem sayılmamaktadır. Bu yüzden sayı 26,7 olarak belirlenmelidir. Buna benzer bir durum olarak kg ve cm uzunluklarında da dikkat edilmesi gereklidir.
8. Genel bir toplama yapacak olursak eğer, araştırmada kullandığınız malzemeler, alet ve edevatın neler olduğu, hangi bölgelerde deneyler yapıldığı veya hangi bölgeye ait canlılar üzerinde deneyin gerçekleştirildiği, deneyde kullanılan canlıların yaşam evreleri, yapılan deneysel çalışmanın ne kadar sürdüğü, çalışma için kullanılan tankın ebat, oda sıcaklığı, ışık gibi fiziksel etkenler, radyasyon etkisi, dalga boyu, alınmış olan ölçüm derinliği yapılan çalışmanın konumu, ölçüm cihazlarının sıcaklık kalibresi, hangi sıcaklıkta ölçüm yapıldığına dair bilgiler gibi detaylar belirtilmelidir.

7-Makalede Tespit Edilen Bulgularda Dikkat Edilmesi Gerekilen Noktalar Nelerdir?

Bulgular bölümüne kısaca sonuçlarda diyebiliriz. Makale sonunda elde edilen bulgu ve verilerin çalışma sonucunda erişilen bilgilerdir. Bu kısımda çalışmanın sonucunda elde edilen sonuçlar ile birlikte bir tablo veya grafik ile rakamsal değerler paylaşılır ve okuyucuya istatistiksel olarak bilgi aktarımı yapılır. Kullanılan tablo ve grafikler veya diğer şekiller yazı içinde uygun zaman da cümle içinde belirtilmeli ve okuyucuya sunularak makalenin sonucuna yönlendirilmelidir.

Bu kısım ile alakalı olarak en çok tekrarlanana hatalardan biri ise tablo ve grafiklerde sunulan verilerin yanlış bilgiler için kullanılır. Bu türden yapılan hatalar sonucunda ise okuyucular anlamakta zorluk çekebilmektedirler. Bir diğer sorun ise başka yerde ve zamanda kullanılması gereken sonuçların alakasız yerlerde kullanılmasıdır. Tablo ve grafikler çalışma konusunda hazırlanmış olan makalenin okuyucuya makale hakkında bilgi vermek, makalenin ne anlatmaya çalıştığı konusunda açıklama yapmak için kullanılmaktadır. Makalede kullanılan grafikte rakamsal değerlerin yanında bir kenarda da normal olarak kullanılan değerler belirtilmelidir.  Bu şekilde kullanıldığında okuyucular hem rakamsal değerlerden bir çıkarıma varabilir hem de bu bilgiden yararlanıp kolayca çalışmanın sonucuna varabilir.

8-Sonuç Bölümünde Nelere Dikkat Edilmelidir?

1. Tartışma ve sonuç bölümünde de ifade edilen kelimeler özenle seçilmeli ve anlaşılacağı gibi bu kısımda da okuyucuya yapılan çalışmanın sonucunda tespit edilen yeni bilgilerin aktarılması noktasında, bulunan yeni bilgilerin ne kadar büyük öneme sahip olduğu ve bu anlamda ne ifade ettiği açıklanmalıdır.
2. Bir diğer konu ise Bilimsel makale yapılan araştırmalarda denk gelinen sıra dışı durumlar ifade edilmelidir, çalışmaya başlamadan önce beklenen durumlar ve yapılan çalışma sonrasında elde edilen bilgiler ve durumlar karşılaştırılmalıdır. Elde edilmiş olan bilgiler ile yapılmış olan diğer deneylerin ve çalışmaların bilgileri karşılaştırılmalı ve sizden sonra yapılacak olan çalışmalar ile alakalı olarak öneriler bu bölüme eklenebilir ve dâhil edilmesi beklenmektedir.
3. Bu açıdan bakıldığında ise bu daha çok tanıtım yazısı havası vermektedir yani yoruma daha yatkın olan bu kısımdır. Fakat bu bölümde de birçok hata yapılmaktadır. Bu kısımda en çok yapılan hata ise yapılan yorumların bilimsel verilere dayanmamasıdır.
4. Yapılan yorumlar kesinlikle ama kesinlikle elde edilen verilere göre yapılmalıdır. Sadece makaleniz ile alakalı olan ve yapmış olduğunuz çalışmaları destekleyen verileri alıntı ile kalmayıp aynı zamanda karşıt görüşte olan yazarlardan da alıntı yapmaya özen göstermelisiniz ve sonuçlarını vermelisiniz. Karşıt olunan noktaları iyi bir şekilde belirlemeli ve bu faktörün ortaya çıkmasındaki etkenleri ele almalısınız.
5. Buna örnek olarak şunu diyebilir. Karşıt olarak yayımlanmış bir çalışma yaz aylarında yapılmıştır ancak aynı çalışma kış ayları içinde farklı bir sonuç verebilir, Üreme dönemi ile alakalı olarak değişiklikler meydana gelebilir buna benzer olarak gerçekleşen çalışmalar iyi bir şekilde belirlenmelidir.
6. Kendi çalışmanız içinde bu durumlar iyi bir şekilde tespit edilerek kendi bilimsel makaleniz içinde alıntı yapılarak belirtilmeli ve çalışmalarınızın sonuçlarını okuyuculara sunmalısınız.  Bu bölümün sonuna yaklaştığınız zaman tüm çalışmaya bir alt çizgi çekerek elde etmiş olduğunuz veriler ile sonucu tamamlamalısınız. Eğer sonuca varılamıyor ise o halde sonuca varılamamanın nedenleri ile belirtilmeli ve sonucunuzu buna göre şekillendirmelisiniz.
7. Tartışma ve sonuç bölümünüzde çalışmanıza ait alt başlıklar üretebilir ve yapmış olduğunuz çalışma ile alakalı olarak farklı nitelendirilen yönlerini, farklı veriler kullanarak tartışılması en çok gözlemlenen hatalardan biridir. Bilim bir bütündür ve buna göre düşünülecek olunursa eğer yapılan bilimsel makale de bir bütün olmalıdır.
8. Yapılan olan sonucun parçalara bölünmesi ve bu şekilde ele alınması pek de doğru görülmemektedir. Aksi bir durumda yapılan çalışma ile elde edilen bilgi, yorum ve değerlendirme ve sonucun geçerliliği kabul edilmeye bilir.